Kaart (cartografie) - Tikal (stad) (Tikal)

Tikal was een van de grootste steden van de Maya's ten tijde van de klassieke periode. De restanten van de stad bevinden zich in het departement El Petén, in het noorden van Guatemala. De inwoners van Tikal zelf noemden hun stad Yax Mutal.

De stad werd bewoond van ongeveer 400 v.Chr. tot 1000 n.Chr. en kende zijn hoogtepunt tussen 300 en 850. Tikal was een van de machtigste steden in de klassieke periode van de Mayabeschaving, maar desalniettemin heeft de stad meerdere malen nederlagen moeten ondergaan. In 378 werd zijn ahau Chak Tok Ich'aak I om het leven gebracht door de Teotihuacaanse generaal Siyah K'ak', die vervolgens een marionet op de troon zette. In 562 werd de stad verslagen door Caracol, waarmee een periode van meer dan honderd jaar begint die bekendstaat als het "Tikalhiaat", waaruit nauwelijks inscripties of monumenten bekend zijn. Het Tikalhiaat geldt in de Meso-Amerikaanse periodisering als het punt waarin de vroegklassieke periode overgaat in de laatklassieke periode. Aan deze periode kwam een einde in 682 toen Jasaw Chan K'awiil I aan de macht kwam. Jasaw Chan K'awiil wist van Tikal een ongekend machtscentrum te maken. Tikals macht bereikte haar hoogtepunt toen Tikal in 711 zijn eeuwige rivaal Calakmul op de knieën wist te krijgen, hoewel het de controle over het zuidwestelijke Mayagebied over moest laten aan Dos Pilas. De voortdurende oorlog tussen Tikal en Calakmul en hun bondgenoten had, samen met de overbevolking van het gebied, echter geleid tot uitputting van grond en grondstoffen, waarop na 800 de Mayabeschaving ineenstortte. De laatste inscriptie in Tikal, een verwijzing naar Jasaw Chan K'awiil II, dateert uit 889.

Pas in 1848 werd Tikal herontdekt door een team Guatemalteekse ontdekkingsreizigers. De eerste grootschalige archeologische opgravingen begonnen in de jaren 50 van de 20e eeuw. Tot op heden is slechts 20% van de stad uitgegraven. Onder de uitgegraven tempels en gebouwen bevinden zich de Piramide van de Grote Jaguar en het Paleis van de Edelen. Het ceremoniële centrum van Tikal omvat daarnaast onder meer Tempel IV, Complex N, Zuid-Akropolis, Plein van de tempels, Tempel III, Complex O, Westplein, Tempel II, Grote Plein, Noord-Akropolis, Tempel V, Oostplein, Centrale Akropolis, Complex R, Complex Q, Groep F, Groep G. Samen met aartsrivaal Calakmul is Tikal een van de beste voorbeelden van Maya-architectuur in Peténstijl.

In 1955 werd het gebied rond Tikal uitgeroepen tot Nationaal Park Tikal. Het park is 576 km² groot en beslaat een deel van de volgende gemeenten: La Libertad, Flores, Melchor de Mencos, San Andrés en San José. In 1979 werd het door de UNESCO tot werelderfgoed verklaard.

De naam Tikal is mogelijk afgeleid van de woorden ti ak'al, afkomstig uit het Yucateeks Maya, die "bij de waterput" betekenen. De naam zou door jagers en reizigers in het gebied zijn gegeven aan een van de oude waterreservoirs van de stad, lang nadat deze was verlaten door haar oorspronkelijke bewoners. Een alternatieve betekenis is "de plaats van de stemmen" in het Itza Maya. "Tikal" is echter niet de oorspronkelijke naam van de stad, maar de naam die eraan werd gegeven kort nadat in 1848 de ruïnes waren gevonden. In de hiëroglyfische inscripties in de ruïnes wordt de oude stad Yax Mutal of Yax Mutul genoemd, hetgeen "Eerste Mutal" betekent. Tikal is mogelijk zo genoemd nadat de Mayastad Dos Pilas dezelfde embleemglief ging gebruiken; de heersers van Tikal wilden daarmee vermoedelijk aangeven de eerste stad te zijn met die naam. Ook het koninkrijk als geheel werd aanvankelijk Mutul genoemd, zo blijkt uit de lezing van de "haarbundel"-glief in bijgevoegde afbeelding. De exacte betekenis van dit woord is nog niet bekend.